Neurowetenschapper Dr. Daniel Siegel vertelt op fenomenale wijze over de werking van het brein. Binnen enkele minuten introduceert hij begrippen als EQ emotionele intelligentie en SQ sociale intelligentie, compassie en vriendelijkheid.
Hij geeft zijn bijzondere visie op de relatie tussen brein en lichaam, het verstand in relatie tot het brein en het lichaam, ons vermogen relaties aan te gaan en de plek van het zelf.
Handmodel van het brein: Hoe werken de hersenen?
Aan de hand van ‘de hand’ leert hij ons waar het diepste deel van ons brein ligt dat zich als eerste ontwikkelt en ook evolutionair het oudste is. Dit deel van het brein (corpus amygdaloideum) legt de verbindingen tussen prikkels die ons brein bereiken via het centrale zenuwstelsel en onze emoties. Het koppelt prikkels aan emoties en reageert reflexmatig.
In één moeite door verteld hij over de functie van de frontale cortex als regulerend en verbindend tussen dit primaire deel en de linker en rechter hersenhelft.
Bijna terloops, zonder er veel aandacht aan te schenken ‘verschuift’ hij een eeuwenoud denkbeeld, van ‘hersenenactiviteit’ die alleen in het brein plaatsvind, naar activiteiten die overal in het lichaam plaatsvinden, zoals hersenfuncties van het hart, de darmen, en andere lichaamsfuncties en in het deel dat we kennen als het brein dat zich in ons hoofd bevind, het ‘head brain’. En hij tipt de ‘filosofische vraag’ aan, wat is de plek van het ‘zelf’ ? En hoe staat het ‘zelf’ in relatie met ons verstand, rede en bewustzijn.
Zo’n beetje zoals Copernicus rond 1514 gevolgd door observaties met de eerste telescopen van Galileo Galilei rond 1610, verkondigden dat ‘de aarde niet het centrum is waaromheen de zon draait (en de overige planeten)’.
Fundament van de wijsheid voor onderwijs
Als belangrijke peilers in onze ontwikkeling, naast, lezen, schrijven en rekenen stelt Daniel Siegel, het vermogen tot reflectie ‘overweging’ en overdenking, en het aangaan van relaties, wat uiteindelijk veerkracht of flexibiliteit oplevert.
We kunnen leren onze emoties te benoemen en we vervolgens leren dat deze emoties hanteerbaar zijn. We kunnen leren met compassie, geduldig en vriendelijk om te gaan met ons zelf en, wanneer we dit kunnen ook, met anderen. Dit leidt tot emotionele en sociale intelligentie.
Een fundamentele wijsheid hierbij is dat mensen het gelukkigst worden en welzijn ervaren door positieve relaties, en door het geven van positieve aandacht aan anderen.
Het deel van je brein dat positief en belonend reageert, produceert meer dopamine in positieve sociale relaties.
Dus als je anderen iets geeft en je in dienst van anderen stelt, wordt je zelf gelukkiger.
Het leren omgaan met je emoties en deze hanteren, maar ook het specifiek weten hoe je brein werkt, is belangrijk voor kinderen die naar kleuterschool komen, maar zeker ook voor jongeren en adolescenten bij wie het brein sterk verandert en ontwikkelt.
De hersenstam houdt ons alert en wakker en reageert reflexmatig met vecht of vlucht of verberg reacties. Deze reacties vertonen we in situaties waarin er veel prikkels op ons afkomen. En er is zelfs een reflexmatige reactie van totale instorting (shock) die reflexmatig optreed in reactie op de gebeurtenissen in de omgeving.
Limbische functies zitten in het hersengebied dat zich als tweede ontwikkelt. Het creëert emoties en herinneringen en sociale verbindingen.
Daaroverheen ligt het deel van het brein dat zich ontwikkelt na de geboorte en gemaakt is uit al onze ervaring. Dit is de cortex. Met aan de achterkant de verbindingen met de buiten wereld.
Aan de voorkant zorgt de frontale cortex, voor denken en overwegen en voor de integratie van de prikkels vanuit en van buiten ons zelf. De cortex is hierbij, net als de vingers via de duim, verbonden met de hersenstam.
De integratie van alle prikkels gebeurt in de frontale cortex.
Als je reflectie hebt en relaties die zorgzaam en verbindend zijn, stimuleert dit de groei van de integrerende cellen in het brein en die geven je veerkracht.
Het zorgt voor regulering van je impulsen, bewustzijn en begrip van je eigen en andermans emoties, helpt je om moreel te zijn en te denken aan wat goed is voor iedereen en de planeet. Het geeft je intuïtie en begrip van waar je was in het verleden of heden of waar je heengaat. En het helpt je relaties aan te gaan met mensen om je heen.
Onderwijs zou zich moeten richten op ontwikkeling van reflectie en veerkracht en dus de ontwikkeling van de frontale cortex.